1. Đau thần kinh sau zona là gì?
Đau thần kinh sau zona là một biến chứng thường gặp sau giai đoạn cấp của bệnh zona thần kinh. Là một hội chứng đau mạn tính xảy ra trên 10-40% bệnh nhân mắc zona sau khi các tổn thưởng trên da đã lành, tỷ lệ tăng lên đặc biệt ở người trên 60 tuổi gây đau dai dẳng từ một vài tháng đến hơn 1 năm. Nguyên nhân là do tổn thương các tế bào thần kinh ngoại biên.
2. Dấu hiệu chẩn đoán đau thần kinh sau zona?
Các cơn đau thường xảy ra sau giai đoạn cấp của zona thần kinh. Cơn đau thường không liên tục và không tương quan với kích thích từ bên ngoài, bệnh nhân có thể chịu đau đớn và khó chịu dữ dội do một cái chạm nhẹ hay quần áo và tóc vô tình trượt qua. Cảm giác nóng rát, đau nhói trong sâu.
Đau thần kinh sau zona ảnh hưởng nghiêm trọng đến sinh hoạt của người bệnh. Gây mất ngủ, căng thẳng có thể dẫn đến trầm cảm. (nhiều ca bệnh được báo cáo với dấu hiệu trầm cảm giai đoạn đầu do sự bất tiện của cơn đau gây nên).
Một nghiên cứu được tiến hành trên hơn 900 bệnh nhân đã báo cáo có tới 49,6% phải chịu đựng cơn đau kéo dài hơn 1 tháng, đây là tỷ lệ vô cùng lớn khi nói đến biến chứng của một bệnh. Con số này thậm chí còn tiếp tục tăng lên ở nhóm bệnh nhân trên 40 tuổi. Nghiên cứu trước đây của de Moregas và Kierland còn phát hiện ra tỷ lệ không nhỏ cơn đau kéo dài đến hơn một năm, thời gian đau được cho là tỷ lệ với độ tuổi và một số vị trí giải phẫu nhất định, trong đó đau dây thần kinh sọ não thường dài hơn cả.
3. Tại sao phương pháp cổ điển điều trị đau thần kinh sau Zona thất bại?
Trước đây các nhà khoa học cho rằng chứng đau thần kinh ngoại biên sau Zona cũng như các phản ứng viêm đau khác trong cơ thể khi mô bị tổn thương. Nhưng việc dùng các thuốc Nsaid hay paracetamol để giảm đau lại không hiệu quả.
Để quản lý đau thần kinh do zona, người ta thậm chí phải dùng đến các thuốc chống trầm cảm (phổ biến nhất là nortriptyline và amitriptyline), chống co giật (pregabalin và gabapentin), hay thậm chí là các opioid gây nghiện. Tuy nhiên, hạn chế của các nhóm thuốc này không chỉ đến từ việc không thể hiện rõ tác dụng giảm đau mà còn gây ra nhiều tác dụng phụ nghiêm trọng như: thuốc chống trầm cảm ba vòng thường liên quan đến kháng cholinergic, an thần, nguy cơ rối loạn nhịp tim; thuốc chống co giật có thể gây rung giật nhãn cầu, chóng mặt, phù, giảm trí nhớ, trẻ em từ 3 đến 12 tuổi có thể gặp các vấn đề về thần kinh như lo âu, thay đổi cách ứng xử (quấy khóc, kích động, chống đối…). Ngoài ra do thuốc tác động đến thần kinh trung ương nên nhiều trường hợp còn gặp các biểu hiện làm tổn thương bản thân, thậm chí tự tử; các opioid có thể gây táo bón, rối loạn tâm thần và nghiêm trọng hơn là lạm dụng thuốc.
Việc thất bại trong việc điều trị là do không làm rõ được cơ chế của bệnh.
4. Nguồn gốc của bệnh đau thần kinh ngoại biên sau Zona
Sau phát minh đạt giải nobel của giáo sư Rita Levi-Montalcini, các nhà khoa học đã tìm được ra nguồn gốc gây ra đau thần kinh sau Zona là do tổn thương của các tế bào thần kinh gây ra bởi VZV (virus gây bệnh thuỷ đậu), khi tế bào thần kinh bị tổn thương, tế bào mast được kích hoạt giải phóng các chất trung gian gây viêm, đau cùng yếu tố tăng trưởng thần kinh NGF nên khởi động phản ứng viêm. Việc kích hoạt tế bào mast kèm theo sự tăng tiết NGF tạo ra một vòng phản hồi dương tính khiến tế bào Mast giải phóng các chất gây viêm, đau quá mức, tác động vào các đầu mút thần kinh. Đây chính là nguồn gốc gây nên cảm giác đau thần kinh ngoại biên sau Zona.
Như vậy Zona thần kinh là bệnh biểu hiện trên da nhưng nguồn gốc là trên thần kinh ngoại biên. Và cơ chế gây viêm trong Zona thần kinh là do tế bào Mast bị kích thích quá mức nó khác hoàn toàn cơ chế gây viêm và đau ở các tế bào thông thường là do prostaglandin.
5. Tại sao các thuốc giảm đau thông thường (NSAID hay Paracetamol) không hiệu quả trong đau thần kinh sau Zona?
Do NSAID hay paracetamol đều thể hiện tác dụng giảm đau thông qua tác động ức chế trên các enzym tham gia vào quá trình tổng hợp prostaglandin, trong đó chỉ các NSAID có tác dụng chống viêm. Tuy nhiên, đau thần kinh sau Zona liên quan đến sự kích thích lẫn nhau giữa yếu tố tăng trưởng thần kinh NGF và tế bào Mast do vậy các chất giảm đau thông thường như Nsaid hay paracetamol không hiệu quả trong đau thần kinh sau Zona.
6. Giải pháp mới chữa đau thần kinh sau Zona từ gốc
Nghiên cứu đạt giải nobel của giáo sư Rita Levi-Montalcini đồng thời cũng chỉ ra vai trò của một chất nội sinh có khả năng điều hoà hoạt động của tế bào mast là PEA, PEA hoạt động như một vòng Feedback âm tính trái ngược với vai trò của yếu tố tăng trưởng thần kinh NGF trên các tế bào mast tăng hoạt, giúp điều hoà phóng thích hợp lý các chất gây viêm của tế bào mast.
Như vậy giải pháp bổ sung được PEA ngoại sinh chính là giải pháp tận gốc giúp giải quyết nguyên nhân đau thần kinh ngoại biên sau Zona.Năm 1993, nhóm của giáo sư Levi-Montalcini cũng là những người đầu tiên đưa ra bằng chứng chỉ ra các amit lipid thuộc loại N- acylethanolamine (như PEA) là nguyên mẫu tiềm năng của các phân tử tự nhiên có khả năng điều chỉnh sự kích hoạt tế bào mast mở ra hướng nghiên cứu tiếp cận mới trong việc tìm ra các chất có cấu trúc tương tự PEA để điều trị tại chỗ trong mục tiêu điều hoà hoạt động của tế bào mast.Adelmidrol đã được tìm ra là một trong những chất tương tự PEA thuộc họ ALIAmides (Autacoid Local Injury Antagonist Amides) với tác dụng chống viêm mạnh được thể hiện thông qua khả năng điều hòa hoạt động của tế bào mast.
Và đã được nghiên cứu và phát triển thành chất giảm đau chống viêm tại chỗ, dạng tuýp bôi điều trị các tình trạng viêm đau thần kinh ngoại vi trúng đích hiệu quả, tác dụng nhanh chóng thông qua điều hoà tế bào mast mà không hấp thu và đặc biệt không gây các tác dụng không mong muốn trên thần kinh trung ương hay các cơ quan khác của cơ thể.
