Vai trò của hoạt chất long đờm N-acetylcystein (NAC) ở người lớn bị suy gan không do acetaminophen đã được mô tả trong nhiều nghiên cứu và y văn. Các nghiên cứu tiến hành tại các quốc gia nơi cơ sở ghép gan bị hạn chế hoặc không có sẵn cho thấy tỷ lệ sống không cấy ghép được cải thiện đáng kể sau 3 tuần và sau 1 năm ở nhóm bệnh nhân suy gan cấp hoặc hôn mê giai đoạn đầu được chỉ định dùng NAC.
Hoạt chất N-acetylcystein trong điều trị viêm gan do sốt xuất huyết
Nhiễm sốt xuất huyết rất phổ biến ở Đông Nam Á, và theo Đơn vị Dịch tễ học, Bộ Y tế Sri Lanka, trong 4 tháng cuối năm 2012, đã ghi nhận 11148 trường hợp nghi ngờ mắc sốt xuất huyết và 46 trường hợp tử vong. Trong sốt xuất huyết, transaminase thường tăng trên năm lần so với giới hạn trên, tỷ lệ lần lượt là 36,8% và 74,4% ở bệnh nhân mắc sốt xuất huyết cổ điển và sốt xuất huyết Dengue (DHF). Viêm gan tối cấp có xu hướng xảy ra thường xuyên hơn trong DHF hoặc hội chứng sốc sốt xuất huyết và tỷ lệ tử vong được báo cáo là 50%.

Một ca bệnh viêm gan nghiêm trọng liên quan đến sốt xuất huyết đã được báo cáo như sau: một bà mẹ ba con, 54 tuổi, khỏe mạnh đã có tiền sử sốt 3 ngày, cùng biểu hiện đau đầu và đau nhức cơ thể. Khám sức khỏe khi nhập viện không phát hiện gì nghiêm trọng. Kết quả xét nghiệm trong ngày nhập viện thấy tiểu cầu 84.000/μl và haematocrit (HCT) 37%. Tuy nhiên đến ngày thứ 2 thì cô được chuyển đến phòng chăm sóc đặc biệt (ICU) với tiểu cầu giảm xuống còn 41.000/μl và HCT tăng lên 47%. Transaminase gan cho thấy tăng nhẹ đến trung bình với AST 302 U/L và ALT 262 U/L
Bệnh nhân sau đó được hồi sức bằng lactate theo phác đồ sốt xuất huyết. Bệnh nhân có huyết động ổn định ngoại trừ nhịp tim 121 nhịp/phút, nhưng bị tràn dịch màng phổi vừa phải, vàng da, cổ trướng nhẹ và đau vùng hạ vị phải.

Trong ICU, tình trạng của cô tiếp tục xấu đi hơn nữa, với sự suy giảm thang điểm hôn mê Glasgow (GCS) xuống còn 11, không có dấu hiệu thần kinh khu trú. Chụp cắt lớp vi tính não khẩn cấp đã được thực hiện và không cho thấy xuất huyết nội sọ cũng như bằng chứng tăng áp lực nội sọ. Chức năng gan tiếp tục xấu đi và men gan đạt giá trị cao nhất là AST 16261 U/L và ALT 4545 U/L, PT/INR 1,7 và bilirubin toàn phần 5,9 mg/dl. Đây là ngày thứ 4 nhập viện (cũng là ngày thứ 7 bị bệnh).
Hiệu quả sau khi dùng hoạt chất NAC cho bệnh nhân nhiễm sốt xuất huyết
Ngay lập tức, NAC truyền tĩnh mạch được bắt đầu ở mức 100 mg/kg/ngày và tiếp tục trong 5 ngày sau đó. Sự cải thiện rõ rệt về men gan đã được ghi nhận và nồng độ SGOT và SGPT giảm hơn một nửa sau 48 giờ điều trị. Vào ngày thứ 9 sau khi nhập viện, chức năng gan cho thấy AST 300 U/L, ALT 223 U/L và PT/INR 1.2, và mức độ ý thức của cô được cải thiện lên GCS15.
Trong quá trình bị bệnh, cô bị chảy máu nướu nhẹ và một vài mảng ecchymotic với số lượng tiểu cầu thấp nhất là 18.000/μl. Xét nghiệm huyết thanh dương tính với kháng thể sốt xuất huyết nhưng âm tính với viêm gan A và B. Có thể loại trừ khả năng đồng nhiễm sốt rét vì bệnh nhân không đến từ vùng lưu hành dịch cũng như không có triệu chứng điển hình của bệnh sốt rét.
Trong lần tái khám lúc 2 tuần sau khi xuất viện, tình trạng gan bình thường và không có bất kỳ bằng chứng nào về bệnh gan mãn tính.

Báo cáo ca bệnh này đã hỗ trợ việc sử dụng NAC trong viêm gan nặng liên quan đến sốt xuất huyết. Các thử nghiệm ngẫu nhiên lớn sau đó đã được thực hiện để thiết lập hiệu quả của NAC cũng như xác định liều lượng, thời gian truyền và thời gian điều trị thích hợp. Từ cơ sở bằng chứng xác đáng như vậy, vào tháng 7 năm 2023, Bộ Y tế Việt Nam đã chính thức ban hành Hướng dẫn chẩn đoán, điều trị Sốt xuất huyết Dengue với khuyến cáo sử dụng NAC tiêm truyền trên bệnh nhân sốt xuất huyết Dengue có biểu hiện suy gan cấp.
Tài liệu tham khảo:
Habaragamuwa, B. W., & Dissanayaka, P. (2014). N-acetylcystein in dengue associated severe hepatitis. Indian journal of critical care medicine : peer-reviewed, official publication of Indian Society of Critical Care Medicine, 18(3), 181–182. https://doi.org/10.4103/0972-5229.128712